: Сасанидская держава 3-5в.

ïîáëèçîñòè

îò Ñòàõðà,

ñòîëèöû

Ïàðñà

(Ïåðñèäû),

êîðîíîâàëñÿ

íà âëàñòü â

Èðàíå öàðü

Ïàðñà

Àðòàøèð, ñûí

öàðÿ Ïàïàêà,

ïðîèñõîäèâøåãî

èç ðîäà

Ñàñàíà.

Êîðîíàöèè

ïðåäøåñòâîâàëà

ïîáåäà íàä

ïàðôÿíñêèì

öàðåì

Àðòàáàíîì 5.

È òî è äðóãîå

ñîáûòèå

áûëè

çàïå÷àòëåíû

äëÿ

ïîòîìñòâà

íà ñêàëüíûõ

ðåëüåôàõ.

Áûëè

îò÷åêàíåíû

ìîíåòû ñ

íîâûì

òèòóëîì

Àðòàøèðà -

“Ïîêëîíÿþùèéñÿ

(Àõóðà-)Ìàçäå,

áîã, öàðü

öàðåé Èðàíà,

ïðîèñõîäÿùèé

îò áîãîâ”. Òàê

îêîí÷àòåëüíî

ïðèøëà ê

âëàñòè â

Èðàíå íîâàÿ

äèíàñòèÿ -

Ñàñàíèäû,

îáúåäèíèâøàÿ

ñòðàíó íà

÷åòûðå

ñòîëåòèÿ.

Åùå â 208 ã.

ãîñóäàðñòâî

ïàðôÿí

ðàñêîëîëîñü

íà äâå ÷àñòè:

îäíè

îáëàñòè

ïðèçíàëè

öàðåì

Âàëàðøà V,

äðóãèå - åãî

áðàòà

Àðòàáàíà V.

Íåñêîëüêî

ïîçæå â

áîðüáó çà

Ïàðôèþ

âêëþ÷èëñÿ

ðèìñêèé

èìïåðàòîð

Êàðàêàëëà.

Ïðîöåññ

ðàñïàäà

ïàðôÿíñêîé

äåðæàâû íà

ðÿä

íåçàâèñèìûõ

è

ïîëóçàâèñèìûõ

öàðñòâ áûë

ïðîÿâëåíèåì

ãëóáîêîãî

êðèçèñà

îáùåñòâ

Ñðåäèçåìíîìîðüÿ.

Åãî æå

ïðîÿâëåíèåì

áûë è çàõâàò

âëàñòè â

Ñòàõðå

Ïàïàêîì -

ìåëêèì

ïðàâèòåëåì è

æðåöîì

îäíîãî èç

ðàéîíîâ

Ïàðñà. Ïîñëå

ñìåðòè

Ïàïàêà åãî

ñûí Àðòàøèð

ïðåäïðèíÿë

ðÿä

ïîáåäîíîñíûõ

ïîõîäîâ â

ñîñåäíèå

îáëàñòè.

Çàâîåâàâ èõ,

îí äâèíóë

âîéñêà â

Ìåñîïîòàìèþ,

ãäå ïîëó÷èë

ïîääåðæêó

ïðàâèòåëåé

ðÿäà ìåëêèõ

ïîëóçàâèñèìûõ

ãîñóäàðñòâ.

Îáúåäèíåííûå

ñèëû

ñîþçíèêîâ

îñàäèëè

Ñåëåâêèþ,

êîòîðàÿ ïàëà

â 223 ã. Âñå ýòè

óñïåõè

ïðåâðàòèëè

íîâîãî

ïîâåëèòåëÿ

Ïàðñà â

ãðîçíîãî

ïðîòèâíèêà

ïàðôÿíñêîãî

öàðÿ öàðåé, íî

â

ðåøèòåëüíîì

ñðàæåíèè

ðàçáèòü

àðìèþ

Àðòàáàíà

óäàëîñü ëèøü

ñ ïîìîùüþ

ìåñîïîòàìñêèõ

ñîþçíèêîâ è

âëàäåòåëåé

íåêîòîðûõ

“öàðñòâ”(øàõðîâ),

ðàñïîëîæåííûõ

íà

òåððèòîðèè

Èðàíà, à

òàêæå

ïðåäñòàâèòåëåé

÷àñòè

çíàòíåéøèõ

ïàðôÿíñêèõ

ðîäîâ.

Ïàðôÿíñêóþ

äèíàñòèþ

îñëàáëÿëè

âíóòðåííèå

ðàñïðèè è

íåóäà÷è âî

âíåøíåé

ïîëèòèêå, à

Ñàñàíèäû

áûëè

ñâÿçàíû ñ

îäíèì èç

äðåâíèõ

ðåëèãèîçíûõ

öåíòðîâ

Èðàíà. Ìåæäó

òåì òÿæåëîå

ýêîíîìè÷åñêîå

ïîëîæåíèå

ñòðàíû, åå

ðàñïàä íà ðÿä

âëàäåíèé,

îñëàáèâøèé

âíóòðèýêîíîìè÷åñêèå

ñâÿçè, è

ïî÷òè ïîëíîå

ïðåêðàùåíèå

ìåæäóíàðîäíîé

òîðãîâëè

òðåáîâàëè

ñèëüíîé

ãîñóäàðñòâåííîé

âëàñòè,

êîòîðàÿ

ìîãëà áû

íàëàäèòü

õîçÿéñòâåííóþ

æèçíü â

ñòðàíå è

èíòåðåñàõ è

çíàòè, ÷üè

äîõîäû

ïàäàëè, è

òîðãîâûõ

ãîðîäîâ. Äëÿ

ñîçäàíèÿ

ñèëüíîé

âëàñòè

íóæíî áûëî

äåðæàòü â

ðóêàõ

ýêîíîìè÷åñêîå

“ñåðäöå Èðàíà”

-

Ìåñàïàòàìèþ.

 3 â. ñóäüáà ñàñàíèäñêîãî ãîñóäàðñòâà ðåøàëàñü íà åãî çàïàäíûõ ãðàíèöàõ. ×åðåç òðè ãîäà ïîñëå êîðîíàöèè íîâûé öàðü öàðåé (øàõàíèøàõ), Àðòàøèð 1, ïîâåë ïåðñèäñêóþ àðìèþ â Ñèðèþ è Ìàëóþ Àçèþ.

Óãðîçà

ïåðñèäñêîãî

âòîðæåíèÿ

áûëà

íàñòîëüêî

ñåðüåçíîé,

÷òî â 232 ã.

ðèìñêóþ

àðìèþ â

Ñåâåðíîé

Ìåñîïîòàìèè

âûíóæäåí

áûë

âîçãëàâèòü

èìïåðàòîð

Àëåêñàíäð

Ñåâåð.

Ðèìëÿíàì íå

óäàëîñü

äîñòè÷ü

èðàíñêîé

ñòîëèöû, íî â

òî æå âðåìÿ

îíè

äîáèëèñü

íåêîòîðûõ

óñïåõîâ â

Àðìåíèè.

Ñòû÷êè íà

ãðàíèöå íå

ïðåêðàùàëèñü

äî 237 ã. Ñûí

øàõàíøàõà

è åãî

íàñëåäíèê

Øàïóð,

êîìàíäîâàâøèé

ïåðñèäñêîé

àðìèåé,

îâëàäåë

Õàòðîé â

Ìåñîïîòàìèè,

íî íå

äîáèëñÿ

ðåøàþùåé

ïîáåäû. Â 242 ã.

èìïåðàòîð

Ãîðäèàí 3

ñíîâà íà÷àë

âîåííûå

äåéñòâèÿ. Â

òå÷åíèè

äâàäöàòè ëåò

ïðîâèíöèè

Ìåñîïîòàìèè

èñïûòûâàëè

óæàñ

÷óæåçåìíûõ

âòîðæåíèé.

Íè îäèí ãîä ñ

242 ïî 260 ã.

ïðàêòè÷åñêè

íå áûë

ñïîêîéíûì.

Ñóäÿ ïî

òîðæåñòâåííîé

íàäïèñè

Øàïóðà 1 (243-273) íà

òàê

íàçûâàåìîé

Êààáå

Çîðîàñòðà â

ìåñòíîñòè

Íàêø-è

Ðóñòàì, òðè

âîéíû ñ

Ðèìîì

ïðèíåñëè

óñïåõ Èðàíó.

Ïåðâàÿ âîéíà

êîí÷èëàñü

ñìåðòüþ

èìïåðàòîðà

Ãîðäèàíà,

ïëåíåíèåì

çíàòíûõ

ðèìëÿí è

áîëüøîãî

êîëè÷åñòâà

ðèìñêèõ

ñîëäàò è

âûïëàòîé

çíà÷èòåëüíîé

äàíè - 500 òûñ.

äåíàðèåâ.

Ìåæäó 244-251 ãã.

ïåðñèäñêèìè

âîéñêàìè

áûà

çàâîåâàíà

÷àñòü

Àðìåíèè, à

òàêæå

Àäèàáåíà

(ðàéîí

äðåâíåé

Àññèðèè).

Âòîðàÿ

âîéíà áûëà

ñíîâà

ðàçâÿçàíà

ðèìëÿíàìè.

Âîåííûå

äåéñòâèÿ

ðàçâåðíóëèñü

íà

òåððèòîðèè

Ñèðèè. Àðìèÿ

Øàïóðà 1

ñîêðóøèëà

ìíîãî÷èñëåííûå

ðèìñêèå

ëåãèîíû è

îâëàäåëà

øòóðìîì

âàæíåéøèìè

ãîðîäàìè â

Ñèðèè è íà

âîñòîêå

Ìàëîé Àçèè.

Çàêëþ÷åííûé

ìèð áûë

íåïðî÷åí:

âîåííûå

äåéñòâèÿ

ôàêòè÷åñêè

íå

ïðåêðàùàëèñü.

Âðåìåííûé

óñïåõ

èìïåðàòîðà

Âàëåðàíà â 257 ã.

îïÿòü

ñìåíèëñÿ

ïîðàæåíèÿìè;

íà çàïàäíûõ

ãðàíèöàõ

ðèìëÿí

òåñíèëè

âàðâàðû, à â

âîñòî÷íûõ

ïðîâèíöèÿõ â

òå÷åíèå 15 ëåò

(251 ã.)

ñâèðåïñòâîâàëà

÷óìà. Â ýòîò

òÿæåëûé äëÿ

Ðèìà ìîìåíò

“ñóäüáà

Âîñòîêà

âíîâü

çàòðóáèëà â

ñòðàøíóþ

òðóáó,

âîçâåùàÿ î

ñòðàøíûõ

îïàñíîñòÿõ”, -

ãîâîðèò

ðèìñêèé

èñòîðèê

Àììèàí

Ìàðöåëëèí.

Øàïóð íàïàë

íà Êàððû

(Õàððàí) è

Ýäóññó â

Ñåâåðíîé

Ìåñîïîòàìèè.

Ðèìëÿíå

íàêîíåö

ïîíÿëè, ÷òî

èìåþò äåëî ñ

âåëèêîé

äåðæàâîé.

Ðå÷ü øëà íå

òîëüêî î

ìåñîïîòàìñêîé

ãðàíèöå. Ïîä

óãðîçîé

áûëà âëàñòü

Ðèìà âî âñåõ

âîñòî÷íûõ

ïðîâèíöèÿõ.

Ðåøèòåëüíîå

ñðàæåíèå ó

Ýäåññû áûëî

ïðîèãðàíî

ðèìëÿíàìè. Â

ïëåí ïîïàë

ñàì

Âàëåðèàí,

ñåíàòîðû è

äðóãèå

âåëüìîæè.

Øàïóð â

ñâîåé

íàäïèñè

ñîîáùàåò,

÷òî

èðàíñêàÿ

àðìèÿ âçÿëà 36

ãîðîäîâ è

êðåïîñòåé.

Òàêîãî

ïîðàæåíèÿ

Ðèìñêàÿ

èìïåðèÿ åùå

íå çíàëà.

Óñïåõè

Øàïóðà 1 íà

çàïàäå

ïîêàçàëè

ñèëó è

ñïëî÷åííîñòü

ìîëîäîãî

ãîñóäàðñòâà

èëè, ìîæåò

áûòü, ñêîðåå

ñëàáîñòü

Ðèìà: Øàïóðó 1

â ãîä ñìåðòè

ïðèøëîñü åùå

ïðåæèòü

ïîçîð

ïîðàæåíèÿ. Âî

2-3 ââ.

îñíîâíîé

òîðãîâûé

ïóòü ìåæäó

Çàïàäîì è

Âîñòîêîì

ñòàë

ïðîõîäèòü

íàïðÿìèê èç

Ìåñàïîòàìèè

ê

Ñðåäèçåìíîìó

ìîðþ ÷åðåç

Ñèðèéñêóþ

ñòåïü, ÷òîáû

ìèíîâàòü

òðóäíûå

ïåðåâàëû â

Çàêàâêàçüå

è Àðìåíèè,

ãäå

áóøåâàëè

ïî÷òè

íåïðåðûâíûå

âîéíû.

Íåéòðàëüíûé

îàçèñ

Ïàëüìèðà

(Òàäìîð) ñðåäè

ïóñòûíè

ñòàë âàæíûì

ïåðåâàëî÷íûì

ïóíêòîì äëÿ

ìåæäóíàðîäíîé

òîðãîâëè,

çäåñü

âûðîñëî

ãîñóäàðñòâî,

ïðè öàðåöå

Çåíîáèè

çàÿâèâøåå

ïðåòåíçèè

íà

âåëèêîäåðæàâíîå

ïîëîæåíèå

íà Áëèæíåì

Âîñòîêå;

îäíàêî îíî

áûëî

óíè÷òîæåíî

ðèìñêèì

èìïåðàòîðîì

Àâðåëèàíîì.

Ïåðñèäñêèé

êîðïóñ,

ïîñëàííûé

íà ïîìîùü

Çåíîáèè, áûë

ðàçãðîìëåí.

Íî è ýòîò

óñïåõ Ðèìà

íå íàðóøèë

óñòîé÷èâîñòè

çàïàäíûõ

ãðàíèö

Èðàíà.

Â

ðåçóëüòàòå

ýòèõ âîéí ê

Èðàíó áûëè

ïðèñîåäèíåíû

çíà÷èòåëüíûå

òåððèòîðèè, è

ê 60-òè ãîäàì 3 â.

åãî ïðåäåëû

ïðîñòèðàëèñü

îò Íèæíåé

Ìåñîïîòàìèè

è Ñèðèè äî

Èíäà, îò

Áîëüøîãî

Êàâêàçà äî

Îìàíñêîãî

ïîëóîñòðîâà

â Àðàâèè.

Øàïóð 1

ïðåòåíäîâàë

íà “âëàäåíèå”

òàêèìè

çåìëÿìè, êàê

Ñîãä, ×à÷

(ðàéîí

Òàøêåíòà) è

Êóøàíñêîå

öàðñòâî.

Ïåðâûé òóð â

åäèíîáîðñòâå

äâóõ

îñíîâíûõ

äåðæàâ

Áëèæíåãî

Âîñòîêà è

Ñðåäèçåìíîìîðüÿ

- Ðèìñêîé

èìïåðèè è

Ñàñàíèäñêîãî

Èðàíà -

âûèãðàë

Èðàí. Â

çàâîåâàííûõ

èðàíöàìè

îáëàñòÿõ

óòâåðæäàëñÿ

çîðîàñòðèçì.

Â

äàëüíåéøåì

âçàèìîîòíîøåíèÿ

Èðàíà ñ

Ðèìîì íå ðàç

ïðèîáðåòàëè

òðàãè÷åñêóþ

îñòðîòó.

Íà÷èíàÿ ñ

ñåðåäèíû 4 â.

îñíîâíîé

ãðàíèöåé,

êîòîðóþ

ïðèõîäèëîñü

óäåðæèâàòü

Èðàíó, ñòàëà

âîñòî÷íàÿ.

Çäåñü, êàê è

ðàíåå íà

çàïàäå,

Ñàñàíèäû

íà÷àëè ñ

êðóïíûõ

âîåííûõ

óñïåõîâ. Â

öàðñòâîâàíèå

Àðòàøèðà 1

çäåñü

ïðîèñõîäèëî

ïîñòåïåííîå

óêðåïëåíèå

âëàñòè

Èðàíà ñ

îïîðîé íà

ñîþç ñ

ìåñòíûìè

äèíàñòèÿìè,

íî è ïîçæå

ïðîäîëæàëè

ñóùåñòâîâàòü

ïîëóñàìîñòîÿòåëüíûå

öàðñòâà,

êîòîðûìè

ïðàâèëè

âëàäûêè

ñòàðû,

äîñàñàíèäñêèõ

äèíàñòèé.

Âåðîÿòíî,

âïåðâûå

ìåæäó 245 è 248 ãã.

øàõàíøàõ

Øàïóð 1

ïðåäïðèíÿë

áîëüøîé

çàâîåâàòåëüíûé

ïîõîä â

ïðåäåëû

âîñòî÷íûõ

çåìåëü. Â

ðåçóëüòàòå

íà âîñòîêå

Èðàíñêîãî

íàãîðüÿ áûë

îñíîâàí

íîâûé

“öàðñêèé”

ãîðîä

Íèøàïóð; íà

ìîíåòíîì

äâîðå

äðåâíåãî

ãîðîäà Ìåðâà

÷åêàíèëèñü

çîëîòûå

“äåíàðû”

Øàïóðà 1, à åãî

ñûí Íàðñå

ïîëó÷èë â

óäåë âñå

òîëüêî ÷òî

çàâîåâàííûå

âîñòî÷íûå

ïðîâèíöèè.

Ýòîò óäåë

íàçûâàëñÿ

“Ñàêàñòàí,

Òóðåñòàí è

Èíä äî

ïîáåðåæüÿ

ìîðÿ” è

ñîõðàíÿëñÿ,

ñóäÿ ïî

íàäïèñÿì, ïî

êðàéíåé ìåðå

äî 20-õ ãîäîâ 4 â.

Ïîñëå

ïîõîäîâ íà

âîñòîê

Øàïóð 1 è äî

ñåðåäèíû 4â.

ñàñàíèäñêèå

öàðè âðÿä ëè

âåëè

êàêèå-íèáóäü

ñåðüåçíûå

âîéíû íà

âîñòîêå

ñâîåé

äåðæàâû: âñå

èõ ñèëû â òî

âðåìÿ áûëè

èñ÷åðïàíû

òÿæåëîé

áîðüáîé íà

çàïàäíûõ

ãðàíèöàõ.

Ïåðâîå

äîñòîâåðíîå

ñîîáùåíèå î

âîñòî÷íîé

âîéíå

Øàïóðà 2

äàòèðóåòñÿ

íà÷àëîì 357 ã.

Øàïóð â ýòî

âðåìÿ ñ

òðóäîì

ñäåðæèâàë

íàòèñê

“âðàæäåáíûõ

ïëåìåí”,

ïûòàâøèõñÿ

ïåðåéòè

ãðàíèöó

Èðàíà. Îí íåñ

áîëüøèå

ïîòåðè â

óïîðíîé

áîðüáå è â

êîíöå êîíöîâ

â 358 ã.

çàêëþ÷èë ñ

íèìè

“ñîþçíûé

äîãîâîð”.

Çàòåì îí

âòÿíóëñÿ â

âîéíû íà

çàïàäå è

ïîëó÷èë

âîçìîæíîñòü

äëÿ

àêòèâíûõ

âîåííûõ

äåéñòâèé íà

âîñòîêå

ëèøü â ñàìîì

êîíöå 60-õ

ãîäîâ 4 â.,

êîãäà,

âåðîÿòíî, è

ïðåäïðèíÿë

áîëüøîé

ïîõîä,

îêîí÷àòåëüíî

ñîêðóøèâ

Êóøàíñêîå

öàðñòâî.

Òåððèòîðÿ

Êóøàíñêîãî

öàðñòâà

áûëà

âêëþ÷åíà â

íîâûé

âàæíåéøèé

óäåë,

íàçûâàâøèéñÿ

“öàðñòâîì

Êóøàí”

(Êóøàíøàõð).

Èì âëàäåëè

ñàñàíèäñêèå

öàðåâè÷è,

èìåâøèå

ïðàâî

âûïóñêà

ñîáñòâåííîé

ñåðåáðÿíîé è

çîëîòîé

ìîíåòû. Âî

âñåõ ýòèõ

ñîáûòèÿõ

ïðèíèìàëè

ó÷àñòèå

êî÷åâíèêè-õèîíèòû,

â òî âðåìÿ

âûñòóïàâøèå

êàê

ñîþçíèêè

Ñàñàíèäîâ.

 íà÷àëå 5 â.

áûâøèå

êóøàíñêèå

çåìëè

çàâîåâûâàåò

Êèäàðà -

îñíîâàòåëü

öàðñòâà

êèäàðèòîâ.

Ñîþç ñ

êî÷åâíèêàìè

ïîìîã åìó

âûòåñíèòü

ñàñàíèäñêèå

âîéñêà èç

Áàêòðèè.

Òîãäà æå íà

ýòèõ è

ñîñåäíèõ

òåððèòîðèÿõ

âîçíèêëî

êíÿæåñòâî,

âîçãëàâëÿåìîå

ïðåäñòâèòåëÿìè

êî÷åâîãî

ïëåìåíè

ýôòàëèòîâ.

Ñàñàíèäû

óäåðæèâàëè

ëèøü Ìåðâ,

Ãåðàò è

íåêîòîðûå

äðóãèå

ãîðîäà.

Âîéíà ñ

êèäàðèòàìè

ïðîèçîøëà

îêîëî 442 ã. Ê 449-450

ãã.

îòíîñèòñÿ

ïîáåäà íàä

íèìè

øàõàíøàõà

Åçäèãåðäà 2 è

çàõâàò

Þæíîé

Áàêòðèè.

Îäíàêî â 457-459 ãã.

â

ìåæäîóñîáíîé

âîéíå ìåæäó

Ñàñàíèäàìè

Õîðìèçäîì è

Ïåðîçîì

ïîñëåäíèé

óñòóïèë

ýôòàëèòîì â

îáìåí íà èõ

ïîìîùü

Âîñòî÷íûé

Òîõàðèñòàí

(Áàêòðèþ)

âìåñòå ñ

êóëüòóðíûì

è

ðåëèãèîçíûì

öåíòðîì

ýòèõ çåìåëü -

ãîðîäîì

Áàëõîì. Ñ 70-õ

ãîäîâ V â.

Ïåðîç âåë

óïîðíûå

âîéíû íà

âîñòîêå

ïðîòèâ

êèäàðèòîâ è

ýôòàëèòîâ,

ïîñòîÿííî

òåðïÿ

íåóäà÷è. Â

ïîñëåäíåì

ïîõîäå (484 ã.)

ñàñàíèäñêàÿ

àðìèÿ áûëà

íàãîëîâó

ðàçáèòà

ýôòàëèòàìè.

Ïåðîç ïîãèá â

áîþ.

Ïîáåäèòåëè

çàõâàòèëè

ãàðåì öàðÿ,

îáîç ñ

êàçíîé è

ìíîæåñòâî

ïëåííûõ.

Èðàí áûë

îáëîæåí

òÿæåëîé

äàíüþ,

êîòîðóþ

Ñàñàíèäû

ïëàòèëè

ýôòàëèòàì

âïëîòü äî 60-õ

ãîäîâ 6 â.

Îäíàêî â

îòëè÷èå îò

Ðèìñêîé

èìïåðèè

Èðàíñêàÿ

äåðæàâà íå

ðóõíóëà ïîä

äàâëåíèåì

âàðâàðñêèõ

ãèáåëè

ñàìîóïðàâëÿþùèõñÿ

ãîðîäîâ,

âåðîÿòíî,

íàèáîëåå

íàãëÿäíà.

Îíè íà÷àëè

òåðÿòü ñâîè

îðãàíû

óïðàâëåíèÿ

åùå ïðè

ïàðôÿíàõ, à

ðàñïàä

Ïàðôèè

ïðèâåë ê

îñëàáëåíèþ

ýêîíîìè÷ñêèõ

ñâÿçåé è

òîðãîâëè.

Ïîñëå

îáúåäèíåíèÿ

Èðàíà ïîä

âëàñòüþ

íîâîé

äèíàñòèè â

îáëàñòÿõ,

êîòîðûå â

ñåðåäèíå 3 â.

ñòàíîâÿòñÿ

äîìåíîì öàðÿ

öàðåé, ñòàðûå

ãîðîäà

çàíîâî

“îñíîâûâàþòñÿ”,

ïîëó÷àÿ

èìåíà

øàõàíøàõîâ

è , âåðîÿòíî,

òåðÿÿ

ñàìîóïðâëåíèå.

Ñîçäàòåëü

ìîíàðõèè

Àðòàøèð 1

“îñíîâàë”

ëèøü òðè

ãîðîäà íà

çàïàäå

Èðàíà, òîãäà

êàê åãî ñûí

Øàïóð 1,

ðàñøèðèâ

ãðàíèöû

äàñòàêåðòà,

“îñíîâàë” óæå 16

ãîðîäîâ êàê

íà çàïàäå,

òàê è íà

âîñòîêå

ñòðàíû.

Îòíûíå èìè

ñòàëè

óïðàâëÿòü

øàõðàáû -

ãîñóäàðñòâåííûå

÷èíîâíèêè,

îñóùåñòâëÿâøèå

â ãîðîäàõ è

îêðóãå êàê

ãðàæäàíñêóþ

è âîåííóþ

âëàñòü.

Ñåëüñêàÿ

îêðóãà,

ïðèïèñàííàÿ

ê ýòèì

ãîðîäàì,

ïåðåøëà â

âåäåíèå

öåíòðàëüíîé

àäìèíèñòðàöèè.

Òàêèì

îáðàçîì,

âìåñòî

ñàìîóïðàâëÿþùèõñÿ

ãîðîäîâ

ñåëåâêèäñêîé

è ïàðôÿíñêîé

ýïîõ, êîòîðûå

ïîìèìî

öåíòðàëüíîãî

ïðàâèòåëüñòâà

îñóùåñòâëÿëè

êîíòðîëü íàä

çíà÷èòåëüíûìè

òåððèîðèÿìè,

â

ñàñàíèäñêóþ

ýïîõó

âîçíèêàþò

ãîðîäà -

ñòàâêè

öåíòðàëüíîãî

óïðàâëåíèÿ.

Âìåñòî

“ñîþçà” öàðÿ è

ãîðîäîâ

òåïåðü

õàðàêòåðíû

ðàñøèðÿþùèéñÿ

öàðñêèé

äàñòàêåðò è

ãèáíóùèå

“âîëüíûå”

ãîðîäà. Â 3-4 ââ.

èíñòèòóò

øàõðàáîâ

ñòàíîâèòñÿ

âàæíåéøèì â

ñèñòåìå

ñàñàíèäñêîé

àäìèíèñòðàöèè.

Îäíàêî è

ýòîò

èíñòèòóò,

ðàçâèòèå

êîòîðîãî

òåñíî

ñâÿçàíî

ïðåæäå âñåãî

ñ

ðàñøèðåíèåì

öàðñêîãî

äîìåíà,

òåðÿåò ñâîå

çíà÷åíèå,

âèäèìî, óæå â

êîíöå 4 â.

Ê ìîìåíòó

çàõâàòà

âëàñòè

Ñàñàíèäàìè

â Èðàíå áûëî

âåëèêî

÷èñëî

“ñîþçíûõ”

ïîëóçàâèñèìûõ

öàðñòâ è

îáëàñòåé.

Íåêîòîðûå

èç íèõ áûëè

ïðîñòî

êðóïíûìè

èìåíèÿìè,

îõâàòûâàøèìè

ðÿä ñåëüñêèõ

îáùèí, íî

õîçÿåâà

èìåíèé

äåéñòâîâàëè

â íèõ êàê

ìàëåíüêèå

ãîñóäàðè.

Óæå â

ñèñòåìå

ïàðôÿíñêîãî

ãîñóäàðñòâà

îíè áûè

ñòîëü

íåçàâèñèìû,

÷òî îò

ïîëèòè÷åñêîé

îðèåíòàöèè

òîãî èëè

èíîãî öàðüêà

èíîãäà

çàâèñåëà

ñóäüáà

öàðñòâà.

Òåíäåíöèÿ

îòäåëüíûõ

ïðàâèòåëåé ê

ñåïàðàòèçìó

ïðîÿâëÿëàñü â

ëþáîé

ñëîæíîé

ïîëèòè÷åñêîé

ñèòóàöèè. Â

ñóùíîñòè, è

ïåðåõîä

âëàñòè â

Èðàíå îò

ïàðôÿíñêîé

äèíàñòèè ê

ñàñàíèäñêîé,

ïåðâîíà÷àëüíî

çàõâàòèâøåé

âëàñòü â

Ïàðñå, áûë

ïðîÿâëåíèåì

èìåííî

òàêîé

òåíäåíöèè,

áûâøåé

÷åðòîé

ïðîöåññà

ôåîäàëèçàöèè

îáùåñòâà.

Ñàñàíèäñêèé

ïåðèîä

õàðàêòåðåí

ïîñòåïåííî

ðàñòóùåé

öåíòðàëèçàöèåé,

îäíàêî è

ðàííåñàñàíèäñêîå

ãîñóäàðñòâî

ïåðâîíà÷àëüíî

ïðåäñòàâëÿëî

ñîáîé ëèøü

ôåäåðàöèþ

îòäåëüíûõ

öàðñòâ è

áîëåå

ìåëêèõ

âëàäåíèé,

íàõîäèâøèõñÿ

â ðàçíîé

ñòåïåíè

çàâèñèìîñòè

îò

öåíòðàëüíîé

âëàñòè,

ïî-ðàçíîìó

ñâÿçàííûõ ñ

íåé

ýêîíîìè÷åñêè.

Â

ðàííåñàñàíèäñêèõ

íàäïèñÿõ

âñå åùå

óïîìèíàþòñÿ

ïðåæíèå

ìåñòíûå

ïîëóçàâèñèìûå

“öàðè” â

ðàçëè÷íûõ

îáëàñòÿõ

Çàêàâêàçüÿ,

Èðàíà,

Ìåñîïîòàìèè.

Îäíàêî óæå

ïðè Øàïóðå 1

áûëà

óíè÷òîæåíà

ñàìîñòîÿòåëüíîñòü

ðÿäà øàõðîâ.

×àñòü ðàíåå

àâòîíîìíûõ

öàðñòâ

ñòàëà

óïðàâëÿòüñÿ

ñûíîâüÿìè

öàðÿ öàðåé

Èðàíà. Ëèøü

öàðñòâî

Ýëèìàèäà â

Çàïàäíîì

Èðàíå

ïðîñóùåñòâîâàëî

äî ñåðåäèíû 4

â., è öàðè

Ýëèìàèäû,

òàê æà êàê è

âäàäåòåëè

çàâîåâàííûõ

Ñàñàíèäàìè

êóøàíñêèõ

çåìåëü,

ñîõðàíèëè

ïðàâî

âûïóñêà

ñîáñòâåííîé

ìîíåòû.

Óïðàâëåíèå âàæíûõ îáëàñòåé ñàñàíèäñêèìè öàðåâè÷àìè, êàê è ñõîäíûé ïî ôóíêöèè è âîçíèêøèé â ðåçóëüòàòå òîé æå ñèòóàöèè èíñòèòóò øàõðàáîâ, ïðåêðàùàåò ñâîå ñóùåñòâîâàíèå ê êîíöó 5 â. Íà áûñòðûé ïðîöåññ ôåîäàëèçàöèè óêàçûâàåò ðàñòóùèé ñåïàðàòèçì âëàäåòåëåé îòäåëüíûõ øàõðîâ è áîëåå ìåëêèõ îáëàñòåé.

Ñîãëàñíî

ïîçäíåéøèì

çîðîàñòðèéñêèì

äèäàêòè÷åñêèì

ñî÷èíåíèÿì,

âñå

íàñåëåíèå

Èðàíà

äåëèëîñü íà

÷åòûðå

ñîñëîâèÿ:

æðåöîâ,

âîèíîâ,

ïèñöîâ è

çåìëåäåëüöåâ.

Ýòî äåëåíèå,

âîñõîäÿùåå ê

ðåëèãèîçíûì

ïðåäñòàâëåíèÿì

“Àâåñòû”,

åñòåñòâåííî,

í îòðàæàëî

ðåàëüíîé

êëàññîâîé

ñòðàòèôèêàöèè

ñàñàíèäñêîé

ýïîõè, íî

îñâÿùàëîñü

ðåëèãèåé è

òðàäèöèåé.

Ìíîãèå

âåëüìîæè è

çåìëåâëàäåëüöû

ïðèíàäëåæàëè

ê âîèíàì,

ãîñóäàðñòâåííûå

÷èíîâíèêè è

ïðèäâîðíûå

ôîðìàëüíî

âõîäèëè â

ñîñëîâèå

ïèñöîâ,

çîðîàñòðèéñêèå

æðåöû

ñîñòàâëÿëè

îñîáîå

ñîñëîâèå, à

âðà÷è,

àñòîðëîãè,

êóïöû,

ðåìåñëåííèêè

- â ïîäàòíîå

ñîñëîâèå

çåìëåäåëüöåâ,

òàê æå êàê è

ðÿäîâûå

êðåñòüÿíå.

Çîðîàñòðèçì

â åãî íîâîé,

äîãìàòè÷åñêîé

ôîðìå ñòàë

ïðè

Ñàñàíèäàõ

ãîñóäàðñòâåííîé

ðåëèãèåé;

æðåöû (ìàãè)

áûëè

íàñòàâíèêàìè

öàðÿ öàðåé è

öàðèö,

ñîñðåäîòî÷èëè

â ñâîèõ

ðóêàõ

ñóäîïðîèçâîäñòâî

è

îáðàçîâàíèå.

Ïðåäñòàâèòåëè

ðîäà

Ñàñàíèäîâ -

âàñïóõðû,

âûñøèé ðàíã

çíàòè -

âàçóðãè, à

òàêæå

ìåëêèå

çåìëåâëàäåëüöû

- àçàòû

(áóêâ.”ñâîáîäíûå”)

ñîñòàâëÿëè

âûñøèé

ðàçðÿä

èðàíñêîãî

îáùåñòâà

ýïîõè

Ñàñàíèäîâ.

Âëàäåòåëüíûå

ïðèíöû,

øàõðàáû è

äðóãèå

âåëüìîè,

ñîñòàâëÿâøèå

âûñøóþ

çíàòü,

îáðàçîâûâàëè

ñîâåò öàðÿ

öàðåé ñ

ïðàâîì

ãîëîñà ïî

ìåñòíè÷åñêîé

ñèñòåìå.

Êàæäûé

âåëüìîæà

èìåë

îïðåäåëåííîå

ìåñòî â çàëå

ñîâåòà â

çàâèñèìîñòè

îò åãî

çíàòíîñòè.

Ïðè äâîðå

àðìÿíñêèõ

Àðøàêèäîâ,

îáû÷àè

êîòîðîãî

áûëè ñõîäíû

ñ

ñàñàíèäñêèìè,

çíàòü,

èìåâøàÿ

ïðàâî

çàñåäàòü â

öàðñêîì

ñîâåòå,

ïîëó÷àëà

îòëè÷èòåëüíûå

çíàêè

ñâîåãî

ðàíãà (òðîí,

ïîäóøêó è

ïî÷åòíóþ

ãîëîâíóþ

ïîâÿçêó

-äèàäåìó).

Ìëàäøèå

öàðè, êðîìå

òîãî,

âîññåäàëè

íà

äðàãîöåííûõ

òðîíàõ,

êîòîðûå èì

äàðîâàë

øàõàíøàõ

çà îñîáûå

îòëè÷èÿ. Ïðè

äâîðå

ñóùåñòâîâàë

ñëîæíåéøèé

öåðåìîíèàë ñ

öåëîé

èåðàðõèåé

ïðèäâîðíûõ

äîëæíîñòåé.

Ñîçäàíèå Ñàñàíèäñêîé äåðæàâû áûëî ïîïûòêîé ñîçäàòü öåíòðàëèçîâàííóþ èìïåðèþ, êîòîðàÿ (ïîäîáíî Òàíñêîé â Êèòàå) áûëà áû îñíîâàíà íà ðàííåôåîäàëüíûõ îáùåñòâåííûõ îòíîøåíèÿõ.

 ñåðåäèíå 3 â.

â Èðàíå

ïðîèñõîäèò

çíà÷èòåëüíîå

ïåðåðàñïðåäåëåíèå

çåìåëüíîãî

ôîíäà.

Ðàñòåò

öàðñêèé

äñòàêåðò,

ïîñòåïåííî

îõâàòèâøèé

çíà÷èòåëüíóþ

÷àñòü

òåððèòîðèè

ãîñóäàðñòâà.

Ðàñøèðåíèå

öàðñêèõ

çåìåëü øëî

çà ñ÷åò

ñîêðàùåíèÿ

óäåëîâ

êðóïíîé

çíàòè è

çåìåëü,

ïðèïèñàííûõ

ðàíåå ê

ñàìîóïðàâëÿþùèìñÿ

ãîðîäàì.

Îäíàêî â òî

æå âðåìÿ

èñòî÷íèêè

îòìå÷àþò

êðóïíûå è

âñå

óâåëè÷èâàþùèåñÿ

ïîæàëîâàíèÿ

çåìåëü èç

ýòîãî ôîíäà

êàê çíàòè,

òàê è õðàìàì.

Â

îñîáåííîñòè

ðàñòåò

çåìëåâëàäåíèå

çîðîàñòðèéñêèõ

õðàìîâ.

Øàõàíøàõè

æàëóþò

õðàìàì íå

òîëüêî

çåìëè, íî è

ñòàäà, ñàäû,

âèíîãðàäíèêè,

ðàáîâ è ò.ä. Èç

öàðñêèõ

ïîæàëîâàíèé,

à òàêæå èç

äàðåíèé

çíàòè íà

áëàãîòâîðèòåëüíûå

öåëè è

îòïðàâëåíèå

îïðåäåëåííûõ

ëèòóðãèé

ñêëàäûâàëèñü

âåñüìà

êðóïíûå

âëàäåíèÿ.

Îñíîâíîé

äîõîä ñ

ýòîãî

èìóùåñòâà

øåë õðàìàì, à

íà äîëþ

æåðòâîâàòåëÿ

îñàâàëñÿ

î÷åíü

íåáîëüøîé

ïðîöåíò. Â

îäíîé èç

ñâîèõ

íàäïèñåé

Øàïóð 1

îáúÿâèë, ÷òî

îí æåðòâóåò

õðàìàì è

ýòîò

ïðîöåíò,

êîòîðûå

ñîñòàâëÿë

åæåãîäíî

òûñÿ÷ó

ÿãíÿò, áîëåå

äâóõ òîíí

çåðíà è

ãðîìàäíîå

êîëè÷åñòâî

âèíà.

Áîëüøèå ìàññèâû çåìåëü âñå åùå íàõîäèëèñü âî âëàäåíèè ñâîáîäíûõ ñåëüñêèõ îáùèí. Ñ òå÷åíèåì âðåìåíè ýòîò çåìåëüíûé ôîíä òàêæå ñîêðàùàëñÿ. Çåìëè îáùèí ïåðåäàâàëèñü â óñëîâíîå ÷àñòíîå âëàäåíèå çíàòè, èíîãäà - êðóïíîìó ÷èíîâíè÷åñòâó ñ ïðàâîì ñáîðà íàëîãîâ è ñîáñòâåííîé þðèñäèêöèåé. Ïîñòåïåííî òàêèå çåìëè ñòàíîâèëèñü ôàêòè÷åñêîé ñîáñòâåííîñòüþ âëàäåëüöåâ. Èçìåíåíèå õàðàêòåðà ñîáñòâåííîñòè íà çåìëþ è òèïè÷íîå äëÿ ôåîäàëüíîãî îáùåñòâà ñîâìåùåíèå ïðàâà ñîáñòâåííèêà ñ ïîëèòè÷åñêèìè è ñóäåáíûìè ïðàâàìè õîðîøî ïðîñëåæèâàåòñÿ â ïîçäíåñàñàíèäñêóþ ýïîõó.

 íåêîòîðûõ

êðóïíûõ

÷àñòíîâëàäåëü÷åñêèõ

õîçÿéñòâàõ,

â

îñîáåííîñòè

â çàïàäíûõ

ðàéîíàõ

Èðàíà,

èñïîëüçîâàëèñü

ðàáû, õîòÿ

íåò

äîñòîâåðíûõ

ñâèäåòåëüñòâ

î òîì, ÷òî

ðàáñêèé

òðóä ÿâëÿëñÿ

îñíîâîé èõ

ýêîíîìèêè.

Íàïðîòèâ,

óæå ê 3 â.

âîñõîäÿò

äàííûå

èñòî÷íèêîâ

î ÷àñòè÷íîì

îñâîáîæäåíèè

ðàáîâ,

íàäåëåíèè

èõ çåìëåé

äëÿ âåäåíèÿ

ñîáñòâåííîãî

õîçÿéñòâà.

“Ðàáñêîå

ñëóæåíèå” â

òàêèõ

ñëó÷àÿõ

çàíèìàëî îò

1/3 äî 1/10 âðåìåíè

ðàáà è ÷àñòî

êîíêðåòíî

âûðàæàëîñü â

ïðåäîñòàâëåíèè

åìó

îïðåäåëåííîé

äëè äîõîäà ñ

ó÷àñòêà,

êîòîðûé îí

âîçäåëûâàë,

÷òî

ïîñòåïåííî

ïðèáëèæàëî

åãî â

ñîöèàëüíîì

ñìûñëå ê

çàêðåïîùåííîìó

îáùèííèêó.

×àùå âñåãî

ðàáû

èñïîëüçîâàëèñü

â ðåìåñëå è

äîìàøíåì

õîçÿéñòâå. Â

ðàííåñàñàíèäñêèé

ïåðèîä

èçâåñòíà è

ïðàêòèêà

ïîñåëåíèÿ

âîåííîïëåííûõ

íà öàðñêèõ

çåìëÿõ; òà æå

ïðàêòèêà

ñóùåñòâîâàëà

â êðóïíûõ

õîçÿéñòâàõ,

ïðè÷åì

èíîãäà

“ðàáàìè”

õðàìà

ñòàíîâèëèñü

(ïî ðàçíûì

ïðè÷èíàì)

äàæå êðóïíûå

âåëüìîæû. Èõ

“ðàáñêàÿ

ñëóæáà”

çàêëþ÷àëàñü

â òîì, ÷òî

îíè

âîçâîäèëè

íà ñâîè

ñðåäñòâà

ðàçëè÷íûå

ïîñòðîéêè.

Î

íàëîãîîáëîæåíèè

ïîäàòíîãî

íàñåëåíèÿ â

Èðàíå

äàííûå äëÿ

ïåðèîäà 3-4 ââ.

îòðûâî÷íû è

íåïîëíû.

Ïîäàòíîå

íàñåëåíèå

ïëàòèëî

íàëîãè â

çàâèñèìîñòè

îò óðîæàÿ;

çåìåëüíîãî

êàäàñòðà íå

ñóùåñòâîâàëî.

Ëó÷øå

èçâåñòíî î

íàëîãàõ,

êîòîðûå

ñîáèðàëèñü

ñ “èíîâåðöå” -

èóäååâ è

õðèñòèàí,

ïðîæèâàâøèõ

íà

òåððèòîðèè

âñåãî Èðàíà.

Þðèñäèêöèÿ

çîðîàñòðèéñêîãî

æðå÷åñòâà

íå

ðàñïðîñòðàíÿëàñü

íà

ïðèâåðæåíöåâ

äðóãèõ

ðåëèãèé -

èóäååâ,

õðèñòèàí è

ò.ï., æèâøèõ â

ïðåäåëàõ

äåðæàâû â

äîâîëüíî

çíà÷èòåëüíîì

÷èñëå,

îñîáåííî â

çàïàäíûõ

îáëàñòÿõ.

Íåðåäêî

èíîâåðöû

ïîäâåðãàëèñü

ïðåñëåäîâàíèÿì

ñî ñòîðîíû

ñàñàíèäñêîãî

ïðàâèòåëüñòâà.

Îíè áûëè

âñåãäà

ãîòîâû ê

èçãíàíèÿì è

ïåðåñåëåíèÿì

è

îáçàâîäèëèñü

ñêîðåå

äâèæèìûì,

÷åì

íäâèæèìûì

èìóùåñòâîì.

Ïîýòîìó

õðèñòèàíå,

åâðåè, à

ïîçæå è

ìàíèõåè

ñîñòàâëÿëè

â

çíà÷èòåëüíîé

÷àñòè

ðåìåñëåííîå

è òîðãîâîå

òîðãîâëÿ

ñîõðàíÿëà

ïðè

Ñàñàíèäàõ

îãðîìíîå

çíà÷åíèå.

Âàæíåéøèå

ïóòè,

ïåðåñåêàâøèå

Èðàí,

ñëîæèëèñü â

îñíîâíîì ê

íà÷àëó 1 â. í.ý.

Îòâåòâëåíèå

“öàðñêîé

äîðîãè” îò

Ãåðàòà (íûíå

â

Àôãàíèñòàíå)

øëî íà ñåâåð,

ê Ìåðâó, è

äàëåå â

Ñàìàðêàíä,

ãäå ýòîò

ïóòü,

âåðîÿòíî,

ñëèâàëñÿ ñ

Øåëêîâûì

ïóòåì èç

Êèòàÿ ïî

îàçèñàì

Âîñòî÷íîãî

Òóðêåñòàíà.

Ðàéîí Ìàëîé

Àçèè è Ñèðèè

ñâÿçûâàëèñü

ñ Øåëêîâûì

ïóòåì

ñóõîïóòíîé

äîðîãîé

âäîëü

Åâôðàòà,

âûâîäèâøåé

ê ãàâàíÿì

Ïåðñèäñêîãî

çàëèâà, èëè

äðåâíåé

êàðàâàííîé

äîðîãîé èç

Ñèðèè ÷åðåç

Èðàí. Âíå

êîíòðîëÿ

Ïàðôèè è

ñàñàíèäñêîãî

Èðàíà áûëè

ìîðñêîé ïóòü

â Èíäèþ

(÷åðåç

Êðàñíîå ìîðå

è

Ïåðñèäñêèé

çàëèâ), âíîâü

îòêðûòûé ê

ñåðåäèíå 1 â.

í.ý., à òàêæå

“Ïóòü

áëàãîâîíèé” -

êàðàâàííûé

ïóòü èç

ïðèìîðñêîé

Ñèðèè â

Þæíóþ

Àðàâèþ.

Ãëàâíûì

ìåæäóíàðîäíûìè

òîâàðàìè

áûëè

ïðåäìåòû

ðîñêîøè -

êèòàéñêèé

øåëê-ñûðåö,

òîðãîâëÿ

êîòîðûì

îñóùåñòâëÿëàñü

ïðè

ïîñðåäíè÷åñòâå

ñîãäèéñêèõ

òîðãîâûõ

ôàêòîðèé,

ðàñïðîñòðàíèâøèõñÿ

ïî òðàññå

Øåëêîâîãî

ïóòè, à òàêæå

èíäèéñêèå

òâàðû,

ïîïàäàâøèå â

Èðàí

ïðåèìóùåñòâåííî

ñóõîïóòíûì

ïóòåì, -

äðàãîöåííûå

êàìíè,

áëàãîâîíèÿ,

îïèóì,

ïðÿíîñòè.

Îñîáóþ

òîðãîâóþ

àêòèâíîñòü

è â

ïàðôÿíñêèé

è â

ñàñàíèäñêèé

ïåðèîäû

ïðîÿâëÿëè

õðèñòèàíå-ñèðèéöû

(àðàìåè),

òîðãîâûå

ïîñåëåíèÿ

êîòîðûõ

ñóùåñòâîâàëè

íå òîëüêî â

ãîðîäàõ

Ìåñîïîòàìèè,

íî è íà

âîñòîêå

Èðàíà, â

Ñðåäíåé

Àçèè, à â

áîëåå

ïîçäíåå

âðåìÿ - âïëîòü

äî ãðàíèö

Êèòàÿ.

Ìåæäóíàðîäíàÿ

òîðãîâëÿ

Èðàíà áûëà â

îñíîâíîì

êàðàâàííîé ;

ïëàâàíèÿ

èðàíñêèõ

êóïöîâ ïî

Ïåðñèäñêîìó

çàëèâó áûëè

íåðåãóëÿðíû.

Êàðàâàíû èç

Ìåñîïîòàìèè

äîñòàâëÿëè â

âîñòî÷íûå

îáëàñòè

Èðàíà

ñèðèéñêîå

ñòåêëî,

øåëêîâûå

òêàíè

åãèïåòñêîé

è

ìàëîàçèéñêîé

ðàáîòû,

ñèðèéñêèå è

åãèïåòñêèå

øåðñòÿíûå

òêàíè,

èçäåëèÿ èç

ìåòàëëà,

âèíî, ìàñëî.

Äàëåå ýòè

òîâàðû

ïåðåïðàâëÿëèñü,

ãëàâíûì

îáðàçîì

êàðàâàíàìè

ìåñòíûõ

êóïöîâ, â

Êèòàé è

Èíäèþ. Ïðåæäå

÷åì

çàêëþ÷àëñÿ

òîò èëè èíîé

òîðãîâûé

äîãîâîð

íåîáõîäèìî

áûëî

óñòàíîâèòü

õàðàêòåð

òîâàðà -

“íàäåæíûé”

èëè

“íåíàäåæíûé”.

“Íåíàäåæíûìè”

ñ÷èòàëëèñü

ïðåæäå âñåãî

òîâàðû

ìåæäóíàðîäíîé

êàðàâàííîé

òîðãîâëè;

îíè

ïîäâåðãàëèñü

òàêèì

îïàñíîñòÿì,

êàê “ìîðå”,

“îãîíü”, “âðàãè”

è “âëàñòü”.

Ñèëüíåå

ñòèõèéíûõ

áåäñòâèé

áûëè,

êîíå÷íî,

îïàñíîñòè,

çàâèñåâøèå

îò “âëàñòè”:

áåñêîíå÷íûå

ïîøëèíû,

êîòîðûå

ïðèõîäèëîñü

ïëàòèòü íà

ëþáûõ

ãðàíèöàõ è â

ëþáûõ

ãîðîäàõ,

ãîñóäàðñòâåííàÿ

ìîíîïîëèÿ

íà ïðîäàæó

îïðåäåëåííûõ

òîâàðîâ

(ïðåæäå âñåãî

íà

øåëê-ñûðåö),

âîåííûå

äåéñòâèÿ â

ðàéîíå

êàðàâàííîé

òîðãîâëè è

ò.ä. Â ýïîõó

îáùåýêîíîìè÷åñêîãî

êðèçèñà 3 â.

íà Áëèæíåì

Âîñòîêå

êàðàâàííàÿ

òîðãîâëÿ

ïî÷òè

ïðåêðàòèëàñü.

Îäíàêî ñ

îáðàçîâàíèåì

ñàñàíèäñêîãî

ãîñóäàðñòâà

îíà âñêîðå

áûëà ñíîâà

íàëàæåíà.

Êàê è ðàíüøå,

ãëàâíûì

òîâàðîì áûë

øåëê;

øåëêîâûìè

òêàíÿìè

ïëàòèëè

íàëîãè, èìè

îäàðèâàëè

ïîñëîâ è

ìîíàðõîâ,

ïîêóïàëè

ñîþçíèêîâ,

ðàñïëà÷èâàëèñü

ñ ñîëäàòàìè.

ïåðèîä

çîðîàñòðèçì

ñòàíîâèòñÿ

ãîñóäàðñòâåííîé

ðåëèãèåé.

Ñâèäåòåëüñòâîì

ýòîìó

ÿâëÿåòñÿ

ïðèíÿòûé

Àðòàøèðîì 1

ïîñëå

êîðîíàöèè

íîâûé,

çîðîàñòðèéñêèé,

öàðñêèé

òèòóë -

“Ïîêëîíÿþùèéñÿ

(Àõóðà-)Ìàäçå...”

- è îñíîâàíèå

èì “öàðñêîãî”

(êîðîíàöèîííîãî)

õðàìà îãíÿ,

ñòàâøåãî

îáùåãîñóäàðñòâåííûì

ñâÿòèëèùåì.

 òî âðåìÿ

Àðòàøèð

ñîñðåäîòî÷èë

â ñâîèõ

ðóêàõ íå

òîëüêî

ãðàæäàíñêóþ

è âîåííóþ, íî

è

ðåëèãèîçíóþ

âëàñòü. Â

ñïèñêàõ åãî

äâîðà íåò

òèòóëà

“âåðõîâíûé

æðåö”, êàê íåò

åãî è â

ñïèñêàõ

äâîðà åãî

íàñëåäíèêà

Øàïóðà 1.

Ïåðâîíà÷àëüíî

çîðîàñòðèçì

ñàñàíèäñêèõ

ìîíàðõîâ

îòðàæàëñÿ â

èõ

îôèöèàëüíûõ

ïàìÿòíèêàõ

ëèøü

ïîñðåäñòâîì

òèòóëàòóðû

è ñèìâîëîâ.

Çîðîàñòðèçì

ðàííåñàñàíèäñêîãî

âðåìåíè áûë

ñõîäåí ñ åãî

ôîðìàìè â

ïàðôÿíñêîå

âðåìÿ. Â íåì

áåññïîðíî

ñóùåñòâåííóþ

ðîëü èãðàë

êóëüò íå

òîëüêî

Àõóðàìàçäû,

íî è

Àíàõèòû, â

òî âðåìÿ

ïðåèìóùåñòâåííî

áîãèíè

âîéíû è

ïîáåäû, è

êóëüò áîãà

Ìèòðû.

Íåñêîëüêî

ïîçæå

áîëüøîå

çíà÷åíèå

ïðèîáðåë è

êóëüò

ñàìîãî

Àðòàøèðà 1,

õðàì

êîòîðîãî â

ãðîòå Íàêø-è

Ðàäæàá äîëãî

ïî÷èòàëñÿ.

Âñå ýòî áûëî

ôîíîì

äåÿòåëüíñòè

ïåðâîãî

ðåôîðìàòîðà

ñàñàíèäñêîé

ðåëèãèè -

æðåöà

Êàðòèðà,

êàðüåðà

êîòîðîãî

íà÷àëàñü,

âåðîÿòíî, â

ïîñëåäíèå

ãîäû

öàðñòâîâàíèÿ

Àðòàøèðà 1.

Òîãäà îí

èìåë

ñêðîìíîå

çâàíèå

õåðáåä -

íå÷òî âðîäå

ó÷èòåëÿ ïðè

õðàìå,

çíàêîìÿùåãî

áóäóùèõ

æðåöîâ ñ

çîðîàñòðèéñêèì

ðèòóàëîì.

Êàðòèð

âîçâûñèëñÿ

ïðè Øàïóðå 1,

êîòîðûé

ïîðó÷èë åìó

îðãàíèçàöèþ

çîðîàñòðèéñêèõ

õðàìîâ è

æðå÷åñêèõ

îáùèí â

Èðàíå è â

çàâîåâàííûõ

îáëàñòÿõ.

Çàíÿâ

âûäàþùååñÿ

ïîëîæåíèå â

ãîñóäàðñòâå,

ñòàâ

äóõîâíèêîì

âíóêà

Øàïóðà 1,

Âàðàõðàíà 2 (276-293),

êîòîðûé

çàíÿë

ïðåñòîë

Èðàíà ïðè

åãî

àêòèâíîì

ñîäåéñòâèè,

çàòåì

“âëàäûêîé”

õðàìà

Àíàõèòû â

Ñòàõðå,

ðîäîâîì

ñâÿòèëèùå

Ñàñàäèíîâ (è

äî è ïîñëå

íåãî

æðåöàìè

çäåñü áûëè

ñàìè

øàõàíøàõè

Èðàíà), çàòåì

åäèíñòâåííûì

òîëêîâàòåëåì

“âîëè áîãîâ”,

âåðøèòåëåì

ñóäåá âñåãî

ãîñóäàðñòâà,

Êàðòèð, óæå

ãëóáîêèé

ñòàðèê,

âåðîÿòíî, áûë

óáèò ïðè

î÷åðåäíîì

ãîñóäàðñòâåííîì

ïåðåâîðîòå.

Åãî æèçíü è

äåÿíèÿ ïî

ñîçäàíèþ

ãîñóäàðñòâåííîé

ðåëèãèè è

îðãàíèçàöèè

öåðêâè è

ïðîâîçãëàøåííàÿ

èì “èñïîâåäü

âåðû”

èçëîæåíû â

íàäïèñÿõ

ñàìîãî

Êàðòèðà, ãäå

îí ìîëèò

áîãîâ, ÷òîáû

îíè äàëè åìó

âîçìîæíîñòü

îáúÿñíèòü

“æèâóùèì”, â

÷åì ñîñòîèò

áîæåñòâåííîå

âîçäàÿíèå

ïðàâåäíèêàì,

÷îáû áîãè

îòêðûëè åìó

“ñóùåñòâî”

àäà è ðàÿ,

÷òîáû ñ

áîæåñòâåííîé

ïîìîùüþ

Êàðòèð

ïîêàçàë,

“êàêèõ

áîæåñòâåííûõ

äåë ðàäè, ÷òî

èìåííî

ñäåëàíî

ìíîþ ïî âñåé

ñòðàíå, ÷åãî

ðàäè è êàê

ýòî áûëî

ñäåëàíî,

÷òîáû äëÿ

íèõ (ò.å. äëÿ

“æèâóùèõ”)

âñå ýòè äåëà

ñòàëè áû

òâåðäî

óñòàíîâëåííûìè”.

Äàëåå Êàðòèð

ïîäðîáíî

ðàññêàçûâàåò

î òîì, ÷òî ñ

ïîìîùüþ

áîãîâ îí

(âåðíåå, åãî

“äâîéíèê”-äóøà)

ÿêîáû

ñîâåðøèë

ïóòåøåñòâèå

â

ïîòóñòîðîííèé

ìèð ê

ïðåñòîëó

Àõóðàìàçäû

â

ñîïðîâîæäåíèè

ïåðñîíèôèêàöèè

çîðîàñòðèéñêîé

âåðû -

Íàèáëàãîðîäíåéøåé

Äåâû. Ó

íåêîåãî

çîëîòîãî

òðîíà

ïðîèñõîäèò

ïèð, è çäåñü

æå

íàõîäÿòñÿ

âåñû (íà íèõ

áîæåñòâî

Ðàøíó

âçâåøèâàåò

äîáðî è çëî).

Çäåñü æå

íàõîäÿòñÿ

äóøè

ïðàâåäíèêîâ,

äîñòèãøèå

ýòîãî

ïî÷åòà

áëàãîäàðÿ

èñïîëíåíèþ

îïðåäëåííûõ

ðèòóàëîâ è

èñïîâåäàíèþ

îïðåäåëåííûõ

ðåëèãèîçíûõ

äîãìàòîâ.

Îòñþäà,

ñîâåðøèâ

ðèòóàëüíóþ

òðàïåçó, ýòè

äóøè (â òîì

÷èñëå è

“äâîéíèê”

Êàðòèðà)

ïðîõîäÿò ïî

ìîñòó

×èíâàò â ðàé.

Òàêèì

îáðàçîì,

Êàðòèð

ñ÷èòàë ñåáÿ

ïðîðîêîì,

ïîäîáíûì

Çàðàòóøòðå.

Âîò êàê

çàâåðøàåòñÿ

òåêñò åãî

íàïïèñåé: “... è

òîò, êòî ýòó

íàäïèñü

óâèäèò è

ïðî÷òåò, òîò

ïóñòü ïî

îòíîøåíèþ ê

áîãàì è

âëàäûêàì

ñòàíåò

áëàãî÷åñòèâûì

è

ñïðàâåäëèâûì.

È òàêæå â

ýòèõ èìåííî

ìîëèòâàõ è

äîãìàòàõ, â

äåëàõ

ðåëèãèîçíûõ

è âåðå,

êîòîðûå

òåïåðü

óñòàíîâëåíû

ìíîé äëÿ

æèòåëåé

ýòîãî

çåìíîãî

ìèðà, ïóñòü

îí ñòàíåò

áîëåå

òâåðäûì, à

äðóãèå

(ìîëèòâû, äëà

è âåðó) - ïóñòü

íå

èñïîâåäóþò.

È ïóñòü îí

çíàåò: åñòü

ðàé è åñòü àä,

è òîò, êòî

èçáðàë äîáðî,

ïóñòü

ïîïàäåò â ðàé,

à òîò, êòî

èçáðàë çëî,

ïóñòü â àä

áóäåò

íèçâåðãíóò.

È òîò, êòî

èçáðàë äîáðî

è íåóêëîííî

ñëåäóåò ïî

ïóòè äîáðà,

áðåííîå òåëî

òîãî

÷åëîâåêà

äîñòèãíåò

ñëàâû è

ïðîöâåòàíèÿ,

à äóøà åãî

äîñòèãíåò

ïðàâåäíîñòè,

÷åãî è ÿ,

Êàðòèð,

äîñòèã “.

Êàðòèð áûë íå òîëüêî ñîçäàòåëåì ïåðâîãî êàíîíà ãîñóäàðñòâåíîé ðåëèãèè, íî åùå áîëåå ïîëèòèêîì. Â ñâîèõ íàäïèñÿõ îí ïèøåò îá îñíîâíûõ èòîãàõ ñâîåé äåÿòåëüíîñòè ïî ñîçäàíèþ ãîñóäàðñòâåííîé ðåëèãèè.

Êàðòèð

ïðîâîäèë

ñâîþ ðåôîðìó

â âåñüìà

íàïðÿæåííîé

îáñòàíîâêå -

ïðè äâîðå

Øàïóðà 1 âî

âðåìÿ åãî

êîðîíàöèè

áûë ïðèíÿò

åùå îäèí

ïðîðîê è

ñîçäàòåëü

ñîáñòâåííîé

ðåëèãèè -

Ìàíè,

ïðîïàãàíäà

ó÷åíèÿ

êîòîðîãî

áûëà

ðàçðåøåíà ïî

âñåìó Èðàíó.

Ýòî áûëî

âûçâàíî

ïðåæäå âñåãî

òåì, ÷òî

çàâîåâàíèÿ

Ñàñàíèäîâ

îòêðûëè äëÿ

Èðàíà íîâûå

èäåéíûå

ãîðèçîíòû:

õðèñòèàíñòâî,

ãíîñòè÷åñêèå

ó÷åíèÿ,

íåîïëàòîíèçì,

äðåâíåâîñòî÷íûå

êîñìîãîíè÷åñêèå

ñìîëîãè÷åñêèå

èäåè,

ðàçëè÷íûå

òîëêè

çîðîàñòðèçìà,

èóäàèçì.

Âîçìîæíî,

÷òî èìåííî

ïîëèòè÷åñêèé

ðàñ÷åò

ñîçäàòü

òàêóþ âåðó,

êîòîðàÿ

ìîãëà áû

âñþäó ñòàòü

ïîïóëÿðíîé,

çàñòàâèë

Øàïóðà

ïðèíÿòü

Ìàíè è

ðàçðåøèòü

ïðîïàãàíäó

åãî ó÷åíèÿ.

Ïðèíöèï âåðû

çàêëþ÷àëñÿ

ïðåæäå âñåãî

â òîì, ÷òî

îíà äîëæíà

áûòü

ïîíÿòíîé “â

ëþáîé

ñòðàíå, íà

ëþáîì ÿçûêå”.

Òàê æå êàê è

â

õðèñòèàíñòâå,

èóäàèçìå è

çîðîàñòðèçìå,

â ó÷åèè

Ìàíè

ñîäåðæàëàñü

èäåÿ

Ñòðàøíîãî

ñóäà, èäåÿ

ïðèõîäà

ìåññèè;

ïîñëåäîâàòåëè

Ìàíè

ïðèçíàâàëè

Õðèñòà,

Áóääó,

Çàðàòóøòðó.

Ïî ó÷åíèþ

Ìàíè,

îñíîâíîå â

÷åëîâåêå -

äàæå íå äóøà,

êîòîðàÿ, êàê

è âåñü ìèð,

ïîðîæäåíà

çëîì, à “èñêðà

áîæüåãî

ñâåòà”, è

çàäà÷à

èñòèííîãî

ïðàâåäíèêà -

ñïîñîáñòâîâàòü

åå

îñâîáîæäåíèþ.

Ýòîãî ìîæíî

äîñòè÷ü ëüøü

êðàéíåé

ñòåïåíüþ

àñêåòèçìà.

Îñíîâíîé

àêöåíò

ó÷åíèÿ Ìàíè

- êðàéíèé

ïåññèìèçì,

îòðèöàíèå

ëþáûõ

àêòèâíûõ

äåéñòâèé

(êðîìå

ïðîïîâåäè

ó÷åíèÿ),

çàìêíóòîñòü

è

îáîñîáëåííîñòü

(ïîñëåäîâàòåëü

ó÷åíèÿ,

íàïðèìåð, íå

äîëæåí

äåëàòü äîáðà

íèêîìó, êòî

“ïðîòèâ

ñâÿùåííîãî

äîëãà”). Íà

âîñòîêå

Èðàíà ïðè

æèçíè Ìàíè

äåéñòâîâàëè

äâåíàäöàòü

ïðîïîâåäíèêîâ

åãî èäåé; â

Ìåðâå, òîæå

ïðè æèçíè

Ìàíè,

ñóùåñòâîâàëà

áîëüøàÿ

ìàíèõåéñêàÿ

îáùèíà,

ìíîãî÷èñëåííûå

îáùèíû áûëè

â

Ìåñîïîòàìèè.

Ñòðîéíàÿ çàìêíóòàÿ ñòðóêòóðà îáùèí ïîñëåäîâàòåëåé ó÷åíèÿ Ìàíè, òàèíñòåííîñòü ìèñòè÷åñêèõ îáðÿäîâ, èçó÷åíèå “ãîðîñêîïà, ñóäüáû è çâåçä”, ñëàâà ìàíèõååâ êàê ïðåâîñõîäíûõ âðà÷åé, çíàþùèõ ñàìûå ñèëüíûå çàêëèíàíèÿ, - âñå ýòî ïðèâëåêàëî ê íèì è òåõ, êîìó íå áûëî äåëà äî “ïîçíàíèÿ ñóùíîñòè áûòèÿ”.

 õàîñå

ðàçëè÷íûõ

âåðîó÷åíèé,

ñåêò è øêîë

ýïîõè

ïàäåíèÿ

ýëëèíèçìà

øëè ïîèñêè

åäèíîãî

“ðåëèãèîçíîãî

ÿçûêà”,

íàïðÿæåííàÿ

áîðüáà, öåíîþ

áîëüøèõ

æåðòâ

ïîäãîòîâèâøàÿ

ïî÷âó äëÿ

óñïåõà

“âåëèêèõ

ðåëèãèé”. Íî

èìåííî

çîðîàñòðèçì

êàê ðåëèãèÿ,

òðàäèöèîííàÿ

äëÿ Èðàíà,

ìîã ñêîðåå

âñåãî

çàíÿòü â

ïåðåðàáîòàííîì

âèäå ìåñòî

èäåîëîãè÷åñêîãî

ôóíäàìåíòà

öåíòðàëèçîâàííîãî

ãîñóäàðñòâà,

è ïîýòîìó

óâëå÷åíèå

ìàíèõåéñòâîì

Øàïóðà1 è

÷àñòè

èðàíñêîé

çíàòè áûëî

ëèøü

ýïèçîäîì. Âî

âíîâü

çàâîåâàííûå

îáëàñòè

âìåñòå ñ

ñàñàíèäñêèìè

âîéñêàìè

øëè è

çîðîàñòðèéñêèå

æðåöû

Êàðòèðà.

Ñóäüáà “ïðîðîêà” Ìàíè áûëà òðàãè÷íà. Îí áûë êàçíåí ÷åðåç íåñêîëüêî ëåò ïîñëå ñìåðòè ñâîåãî öàðñâåííîãî ïîêðîâèòåëÿ; åãî ó÷åíèå áûëî îáúÿâëåíî âðåäíåéøåé åðåñüþ, è, íåñìîòðÿ íà îòäåëüíûå áëàãîïðèÿòíûå äëÿ ìàíèõåå îáñòîÿòåëüñòâà, ÷ëåíû ýòîé ñåêòû âûíóæäåíû áûëè äåéñòâîâàòü òàéíî.

 484 ã. ñèðèéñêàÿ öåðêîâü â Èðàíå îôèöèàëüíî ïðèíÿëà íåñòîðèàíñêîå âåðîñïîâåäàíèå, â âèçàíòèéñêîì ïðàâîñëàâèè ñ÷èòàâøååñÿ åðåñüþ, è ïîðâàëà ñ âèçàíòèéñêîé öåðêîâüþ. Êðîìå òîãî, â Èðàíå è îñîáåííî â Çàêàâêàçüå áûë ðàñïðîñòðàíåí ìîíîôèçèòñêèé òîëê õðèñòèàíñòâà, êîòîðûé â Âèçàíòèè òàêæå ñ÷èòàëñÿ åðåòè÷åñêèì.  êîíöå 5 â. íåñòîðèàíå è ìîíîôèçèòû áûëè ëåãàëèçèðîâàíû èðàíñêèì ïðàâèòåëüñòâîì.

Ãðîìàäíàÿ

ðîëü Êàðòèðà

ïðè äâîðå

ïåðâûõ

ñàñàíèäñêèõ

ìîíàðõîâ

ïðèâåë ê

òîìó, ÷òî

ãîñóäàðñòâî

áûñòðî øëî ê

òåîêðàòèè.

Ìîëîäîé

øàõàíøàõ

Âàðàõðàí 2

ïîëíîñòüþ

íàõîäèëñÿ

ïîä âëèÿíèåì

Êàðòèðà è

åãî ïàðòè,

ïðîâîçãëàñèâøåé

äàæå

äîêòðèíó

“èäåàëüíîãî

ãîñóäàðÿ”.

Ñîãëàñíî

òîé

äîêòðèíå,

ãîñóäàðü

äîëæåí áûòü

ðåëèãèîçåí,

âñåãäà

äîâåðÿòü

ñâîåì

äóõîâíîìó

íàñòàâíèêó,

äåéñòâîâàòü

ñîãëàñíî

äîãìàòàì

âåðû. Íî

ïåðåâîðîò

Íàðå (293 ã.)

ïðèâåë, â

÷àñòíîñòè,

ê

ðåñòàâðàöèè

äèíàñòèéíîãî

êóëüòà - æðåöì

Àíàõèòû

ñíîâà ñòàëè

ñàìè

ïîâåëèòåëè

Èðàíà, è â

Ïàðñå íà

ðåëüåôå â

Íàø-è

Ðóñòàìå

Íàðñå

âåí÷àëà íà

öàðñòâîâàíèå

ýòî áîãèíÿ.

“Ðåñòàâàöèÿ”

ïîäâåëà èòîã

è

íàïðÿæåííîé

áîðüáå

ðàçëè÷íûõ

ïðèäâîðíûõ

ãðóïï è

æðå÷åñòâà,

ðàçãîðåâøåéñÿ

âîêðóã

êîíöåïöèè

âëàñòè öàðÿ

öàðåé, - âíîâü

âîçîáëàäàëà

èäåÿ

åäèíñòâà

“ñâåòñêîé” è

“äóõîâíîé”

âëàñòè

øàõàíøõà.

Íîâàÿ ðåôîðìà çîðîàñòðèçìà, ïðåäïðèíÿòàÿ ãëàâíûì æðåöîì ñòðàíû (ìàãóïàòîì) Àòóðïàòîì Ìèõðàñïàíäàíîì, ÿâëÿëàñü ðåçóëüòàòîì ýòèõ ñîáûòèé è òàêæå ñîïîðîâîæäàëàñü ðàçíîãî ðîäà “÷óäåñàìè”. Åå ñóùåñòâî â ôîðìóëèðîâêå çîðîàñòðèéñêèõ æðåöîâ ìàëî îòëè÷àëîñü îò ðåôîðìû Êàðòèðà: äåéñòâóÿ ïî ïðèêàçó Øàïóðà 2, Àòóðïàò “î÷èñòèë îò ñêâåðíû è íàíîâî âîçðîäèë äðåâíþþ âåðó”, ïðîâåäÿ íîâóþ êîäèôèêàöèþ “Àâåñòû”.

Ðåôîðìà Àòóðïàòà ïðåæäå âñåãî êîñíóëàñü ìàãóñòàíà - çîðîàñòðèéñêîé öåðêâè. Ïðè äâîðå øàõàíøàõîâ ïîÿâëÿþòñÿ íåñêîëüêî ìàãóïàòîâ ðàçëè÷íûõ îáëàñòåé Èðàíà, à ñàì Àòóðïàò ïîëó÷àåò òèòóë ìàãóïàòà ìàãóïàòîâ (ïî àíàëîãèè ñ òèòóëîì “öàðü öàðåé”).  ñèëó ðÿäà ïîëèòè÷åñêèõ ïðè÷èí èìåííî 4 â. ñàñàíèäñêèå øàõàíøàõè ñòàëè âîçâîäèòü ñâîþ ãåíåàëîãþ ê äðåâíèì öàðÿì àõåìåíèäñêîãî âðåìåíè “Äàðèÿì” è “Êåéàíèäàì”.

ïîðàæåíèÿ

øàõàíøàõà

Ïåðîçà â

áîðüáå ñ

ýôòàëèòàìè

(484 ã.) åãî ñûí

Êàâàä

îñòàëñÿ ó

íèõ

çàëîæíèêîì.

Êîãäà æå

ïðååìíèê

Ïåðîçà áûë

îñëåïëåí

íèçëîæåí

çíàòüþ,

çàãîâîðùèêè

âîçâåëè íà

ïðåñòîë

Êàâàäà,

ïðèáûâøåãî

ñ

ýôòàëèòñêèìè

îòðÿäàìè.

Óìíûé è

òîíêèé

ïîëèòèê,

Êàâàä ÿñíî

ñîçíàâàë

îïàñíîñòü

îêàçàòüñÿ

ìàðèîíåòêîé

â ðóêàõ

ñèëüíûõ

âåëüìîæ.

×òîáû

îñëàáèòü èõ,

îí, ñ îäíîé

ñòîðîíû,

îðãàíèçîâàë

ïðèäâîðíûå

èíòðèãè, à ñ

äðóãîé -

ïîæåëàë

âîñïîëüçîâàòüñÿ

äåìàãîãè÷åñêèìè

ëîçóíãàìè

æðåöà îäíîãî

èç

çîðîàñòðèéñêèõ

õðàìîâ,

Ìàçäàêà,

êîòîðûé â òî

âðåìÿ íà÷àë

ïðîïîâåäîâàòü

ñâîå ó÷åíèå.

 íåì áûëî

ñðàâíèòåëüíî

ìàëî íîâîãî.

Ðåëèãèÿ, ê

èñïîâåäàíèþ

êîòîðîé

ïðèçûâàë

Ìàçäàê, áûëà,

ðàçóìååòñÿ,

çîðîàñòðèçìîì,

íî ñ

äîáàâëåíèåì

íåêîòîðûõ

èäåé èç

ïðîïîâåäåé

Ìàíè è

íåîðòîäîêñàëüíûõ

øêîë

çîðîàñòðèçìà.

 îòëè÷èå îò

ìàíèõåéñòâà,

îäíàêî,

Ìàçäàê

ïðèçâàë ê

àêòèâíûì

äåéñòâèÿì

âåðóþùèõ äëÿ

îêîí÷àòåëüíîé

ïîáåäû

“öàðñòâà

ñâåòà”

(ïîðîæäåíèåì

“öàðñòâà

ñâåòà”

ïðèçíàâàëàñü,

â

÷àñòíîñòè,

è “ñèëüíàÿ è

ðàçóìíàÿ”

öàðñêàÿ

âëàñòü).

Ïîäëèííîå

öàðñòâî

“ñèëû è

ðàçóìà”, ï

ýòîìó

ó÷åíèþ ,

äîëæíî áûòü

ïîñòðîåíî

íà âñåîáùåì

ðàâåíñòâå

óðàâíèòåëüíîì

ðàñïðåëåíèè

æèçíåííûõ

áëàã è

äîëæíî

íàñòóïèòü â

áëèæàéøåå

âðåÿ.

Ïî-âèäèìó,

ñàìîãî

Ìàçäàêà

ïðåæäå âñåãî

èíòåðåñîâàëè

âîïðîñû âåðû,

ó÷àñòèÿ

çîîñòðèéñêèõ

æðåöîâ íà

øàõàíøàõà,

õàðàêòåðà

öåíòðàëüíîé

âëàñòè. Íî

íîâîå

ðåëèãèîçíîå

ó÷åíèå â

óñëîâèÿõ

ôåîäàëèçàöèè

îáùåñòâà,

êðóïíûõ

íóäà÷ âî

âíåøíåé

ïîëèòèêå,

ãîëîäà,

íåóðîæàÿ

ñòàëî

èäåîëîãè÷åñêèì

çíàìåíåì

îòêðûòîãî

âîññòàíèÿ

êðåñòüÿí è

ãîðîäñêîé

áåäíîòû.

Ñäåëàâ

Ìàçäàêà

ñâîèì

áëèæàéøèì

ñîâåòíèêîì

è ïîæàëîâàâ

åìó òèòóë

âåðõîâíîãî

æðåöà, Êàâàä

õîòåë

âîñïîëüçîâàòüñÿ

åãî

àâòîðèòåòîì

è

àáñòðàêòíûè

ïðèçûâàìè ê

îáùåìó

áëàãó è

ðàâåíñòâó,

÷òîáû

íåéòðàëèçîâàòü

îïîçèöèþ ïðè

äâîðå è ñðåäè

äóõîâåíñòâà.

Äëÿ íåãî ýòî

áûëî

âðåìåííîé

ïîëèòè÷åñêîé

àêöèåé,

íàïðàâëåííîé

íà

îñëàáëåíèå

ïîçèöèè

êðóïíûõ

âåëüìîæ,ïðåâðàòèâøèõñÿ

ê òîìó

âðåìåíè

ïî÷òè â

íåçàâèñèìûõ

ïðàâèòåëåé â

ñâîèõ

çåìëÿõ, è

ïîëó÷åíèå

øèðîêîé

îïîðû ó

àçàòîâ è

ñëóæèëîé

çíòè. Íî

âñêîðå

äâèæåíèå

óæå íåëüçÿ

áûëî

âòèñíóòü â

ðàìêè

êîíòðîëèðóåìîãî

ïðîöåññà.

Ëîçóíã îá

óðàâíåíèè

ñîáñòâåííîñòè

ó áîãàòûõ è

áåäíûõ, áûë

ëèøü

“ðåâîëþöèîííîé

èíòåðïðåòàöèåé”

â íèçàõ

çîðîàñòðèéñêèõ

ôîðìóë î

äóõîâíîì

ðàâåíñòâå,

íî îí

ïîëüçîâàëñÿ

áîëüøîé

ïîïóëÿðíîñòüþ,

è ñòîðîííèê

Ìàçäàêà

ïîëó÷èëè íà

âðåìÿ

áåçðàçäåëüíóþ

âëàñòü â

ñòðàíå.

Ðàçìàõ

äâèæåíèÿ

ïîòðåáîâàë

êîíñîëèäàöèè

ñèë çíàòè. Â 496

ã. öàñêèé

ñîâåò

ñåñòèë

Êàâàäà ñ

ïðåñòîëà è

çàòî÷èë åãî

â òþðüìó. Íà

ïðåñòîë Èðàí

áûë âîçâåäåí

áðàò Êàâàäà.

Îäíàêî,

áåæàâ èç

òþðüìû, Êàâàä

îïÿòü

ïîëó÷èë

ïîìîùü ó

ãîñóäàðÿ

ýôòàëèòîâ,

íà äî÷åðè

êîòîðîãî îí

áûë æåíàò, è â

499 ã. ïðè

ïîääåðæêå

ýôòàëèòñêèõ

îòðÿäîâ

ñíîâà çàíÿë

ïðåñòîë

Èðàíà. Íî â

íîâûõ

îáñòîÿòåëüñòâàõ

îí íå ìîã óæå

ïîääåðæèâàòü

ìàçäàêèòîâ.

Øèðîêèå

ðåôîðìû

íàëîãîáëîæåíèÿ,

îáúÿâëåííûå

Êàâàäîì (èõ

ïðîâåë â

æèçíü åãî

ñûí Õîñðîâ 1),

îòêîëîëè îò

êðàéíèõ

ìàçäàêèòîâ

ìåëêèõ

çåìëåâëàäåëüöåâ.

Çà ïðîøåäøåå

äñòèëåòèå

ìåëêîïîìåñòíàÿ

àðèñòîêðàòèÿ

çàíÿëà

êëþ÷åâûå

ïîçèöèè è â

àðìèè, è â

àäìèíèñòðàöèè

è ìîãëà

ñòàòü

ñèëüíîé

îïîðîé

öåíòðàëüíîãî

ïðàâèòåëüñòâà.

Êàâàä

îòõîäèò îò

ìàçäàêèòîâ.

 528 ã. ïîñëå

äèñïóòà

ìåæäó

çîðîàñòðèéñêèìè

æðåöàìè è

Ìàçäàêîì

ïîñëåäíèé

áûë ïðèçíàí

“îòñòóïíèêîì

îò ïðàâåäíîé

âåðû”,

ñõâà÷åí è

êàçíåí. Åãî

ïîñëåäîâàòåëåé

æäàëà

æåñòîêàÿ

êàðà.

Êëàññîâîå

îáùåñòâî è

ãîñóäàðñòâî

ñàìîñòîÿòåëüíî

âîçíèêëè à

þãî-çàïàäå

Àðàâèè åùå

âî âòîðîé

ïîëîâèíå 2

òûñÿ÷åëåòèÿ

äî í.ý. Ýòî

áûëà

öèâèëèçàöèÿ

þæíîàðàâèéñêèõ

ñåìèòñêèõ

ïëåìåí

(îòëè÷íûõ ïî

ÿçûêó îò

àðàáîâ),

ðàñïðîñòðàíèâøàÿñÿ

â 1

òûñÿ÷åëåòèè

äî í.ý. è íà

òåððèòîðèþ

Àôðèêè(ñîâð.

Ýôèîïèþ). Äâà

ôàêòîðà

îïðåäåëèëè

ñâîåîáðàçèå

ýòîé

êóëüòóðû:

ïîëîæåíèå

íà

ïåðåêðåñòêå

òîðãîâûõ

ïóòåé,

ñâÿçûâàâøèõ

Ñðåäèçåìíîìîðüå

ñ Âîñòî÷íîé

Àôðèêîé è

Èíäèåé, è

áîëüøàÿ

îòäàëåííîñòü

îò âñåõ

äðóãèõ

ãîñóäàðñòâ.

Çäåñü áûëà

ñîçäàíà

âûñîêàÿ

òåõíèêà

èððèãàöèè.

Ñîñåäñòâî

ñêîòîâîä÷åñêèõ

àðàáñêèõ

ïëåìåí

ñïîñîáñòâîâàëî

âîçíèêíîâåíèþ

îáìåíà íà

ãðàíèöå

îñåäëîé è

êî÷åâîé çîí.

Îñîáîå

çíà÷åíèå â

ýêîíîìèêå

Þæíîé

Àðàâèè

ïîëó÷èëè

ïðîèçâîäèâøèåñÿ

çäåñü

áëàãîâîíèÿ,

âûñîêî

öåíèâøèñÿ

âî âñåõ

äðåâíèõ

ñòðàíàõ.

Êóëüòóðà

áëàãîâîíèé

ñòàëà îñâîé

ñêàçî÷íûõ

áîãàòñòâ,

çàñëóæèâøèõ

Éåìåíó

ïðîçâèùå

“Ñ÷àñòëèâîé

Ààâèè”.

 äðåâíåé

Þæíîé

Àðàâèè

ñóùåñòâîâàëî

ìíîãî

ãîñóäàðñòâ.

 êîíöå 5 â.

Þæíàÿ Àðàâèÿ

âêëþ÷àåòñÿ

â áîðüáó

âåëèêèõ

äåðæàâ

-Âèçàíòèè è

Èðàíà - çà

ãîñïîäñòâî

íà òîðãîâûõ

ïóòÿõ èç

Èíäèè è

Êèòàÿ;

õðèñòèàíñòâî

è èóäàèçì

ñòàíîâÿòñÿ

çíàìåíàìè

âðàæäóþùèõ

ïîëèòè÷åñêèõ

ãðóïïèðîâîê,

îðèåíòèðóþùèñÿ

íà Âèçàíòèþ

è Èðàí.

Îïîðîé

Âèçàíòèè

ñòàâíîâèòñÿ

Àêñóì, â òî

âðåìÿ êàê

Õûìüÿð

îðèåíòèðóåòñÿ

íà Èðàí.

Îæåñòî÷åííûå

õûìüÿðî-ýôèîïñêèå

âîéíû 6 â.

ïðèâåëè ê

ðàñïàäó

õûìüÿðñêîãî

ãîñóäàðñòâà

è ê

çàâîåâàíèþ

Éåìåíà

ñàñàíèäñêèì

èñêóññòâî

âîçíèêàåò

êàê áû

âíåçàïíî. Â

öàðñòâîâàíèå

ïÿòè ïåðâûõ

øàõàíøàõîâ

â ðàçëè÷íûõ

ðàéîíàõ

Ïàðñà áûëî

ñîçäàíî

òðèäöàòü

ãðîìàäíûõ

ñêàëüíûõ

ðåëüåôîâ. Íà

íèõ, à òàêæå

íà ìîíåòàõ,

ðåçíûõ

êàìíÿõ-ïå÷àòÿõ

è ñåðåáðÿíûõ

÷àøàõ çà

êàêîå-òî

äåñÿòèëåòèå

ñôîðìèðîâàëèñü

íîâûå äëÿ

Èðàíà

êàíîíû

“îôèöèàëüíîãî

ïîðòðåòà”

öàðåé,

âåëüìîæ è

æðåöîâ,

êàíîíû

îáðàçîâ

îñíîâíûõ

çîðîàñòèéñêõ

áîæåñòâ -

Àõóðàìàçäû,

Ìèòðû è

Àíàõèòû. Â

ñàñàíèäñêîì

èñêóññòâå

çàìåòíî

âëèÿíèå

Êàâêàçà,

Ñðåäíåé è

Öåíòðàëüíîé

Àçèè, à åãî

âëèÿíèå, â

ñâîþ î÷åðåäü,

îùóùàåòñÿ

íà îáøèðíîé

òåððèòîðèè

îò

Àòëàíòèêè

äî Êèòàÿ.

Íåêîòîðûå

èç

îëèöåòâîðåíèé

ðàçëè÷íûõ

çîðîàñòèéñêèõ

áîæåñòâ,

ðàñïðîñòðàíåííûõ

â èñêóññòâå

Àõåìåíèäîâ,

áûëè

ïåðåíåñåíû â

ñàñàíèäñêîå

èñêóññòâî.

Ñðåäè íèõ -

êðûëàòûå

áûêè,

êðûëàòûå è

ðîãàòûå ëüâû,

ãðèôîíû, ëüâû,

íàïàäàþùèå

íà áûêà, è äð.

Íå ìåíüøèì, ÷åì âêëàä Àõåìåíèäîâ, áûë âêëàä èñêóññòâà ïàðôÿí è âîñòî÷íîðèìñêèõ ïðîâèíöèé. Ðåëüåôû ïàðôÿíñêîé ýïîõè îòðàæàþò, â ñóùíîñòè, òå æå èäåè, ÷òî è ðåëüåôû ñàñàíèäñêèõ øàõàíøàõîâ: îíè òàêæå ïðîêëàìèðîâàëè çàêîííîñòü äèíàñòèè è ïîáåäû öàðåé.

Âëèÿíèå

èñêóññòâà

âîñòî÷íîðèìñêèõ

ïðîâèíöèé

íàèáîëåå

ÿðêî

îòðàçèëîñü â

Áèøàïóðå,

ãîðîäå,

ïîñòðîåííîì

Øàïóðîì 1

ðóêàìè

ðèìñêèõ

ïëåííûõ.

Ìîçàèêè,

óêðøàâøèå

ïîë

ïàðàäíîãî

çàëà äâîðöà,

âûïîëíåíû â

ñèðèéñêî-ðèìñêîì

ñòèëå, èõ

ñþæåòû òå æå,

÷òî è íà

ñîâðåìåííûõ

èì ìîçàèêàõ

Àíòèîõèè. Â

ñîõðàíèâøèõñÿ

÷àñòÿõ,

èñïîëíåííûõ,

âèäèìî,

ñèðèéñêèìè

õóäîæíèêàìè,

ïðåäñòàâëåíû

ïîðòðåòû

àêòåðîâ è

òåàòðàëüíûå

ìàñêè,

òàíöîâùèíöû,

ìóçûêàíòû,

öâåòû,

ôðóêòû.

Âåðîÿòíî,

ïåðñû õîòåëè

èçîáðàçèòü

îäèí èç

ñàìûõ

çíà÷èòåëüíûõ

çîðàñòðèéñêèõ

ïðàçäíèêîâ -

îñåííèé

ïðàçäíèê

Ìèõðàãàí, è,

áûòü ìîæåò,

ïîòîìó èõ

âûáîð

ñêëîíèëñÿ ê

ñþæåòàì,

ñâÿçàíííûì

íà Çàïàäå ñ

äèîíèñèéñêèì

êóëüòîì. Íà

÷àñòè

ìåòàëëè÷åñêèõ

èçäåëèé è

ñàñàíèäñêèõ

ïå÷àòåé

òàêæå

èçîáðàæàþòñÿ

òàêèå

“çàïàäíûå”

ïåðñîíàæè,

êàê ýðîòû,

ïåãàñû,

ñôèíêñû,

êîòîðûå

âêëþ÷åíû â

çîðîàñòèðéñêóþ

ðåëèãèîçíóþ

èêîíîãðàôèþ.

Èç ðàçíîãî

ðîäà

èñòî÷íèêîâ

èçâåñòíî

îêîëî ñîòíè

íàçâàíèé

ðçëè÷íûõ

ðåëèãèîçíûõ,

ëèòåðàòóðíûõ

è íàó÷íûõ

ïðîèçâåäåíèé

ñàñàíèäñêîé

ýïîõè;

íåñêîëüêî

äåñÿòêîâ

ñàñàíèäñêèõ

êíèã ðàçíûõ

æàíðîâ áûëî

ïåðåâåäåíî

íà àðàáñêèé,

à çàòåì è íà

íîâîïåðñèäñêèé

ÿçûêè â

ýïîõó

ñðåäíåâåêîâüÿ.

Íåñîìíåííî

ñóùåñòâîâàíèå

ýïîñà,

íàïîëíåííîãî

êâàçèèñòîðè÷åñêèìè

èìåíàìè

öàðåé, ãåðîåâ

è öåëûõ

äèíàñòèé.

Ýòîò æàíð

ëèòåðàòóðû

áûë

íåðàçðûâíî

ñâÿçàí ñ

ðåëèãèîçíûìè

ñî÷èíåíèÿìè,

íî,

ïî-âèäèìîìó,

íå

ñîïðèêàñàëñÿ

ñ ðåàëüíîé

èñòîðèåé, î

÷åì

ñâèäåòåëüñòâóåò

õîòÿ áû òî,

÷òî

ãåíåàëîãèÿ

äèíàñòèè íå

ïðîñòèðàëñòü

äàëåå

áëèæíèõ

ïðåäêîâ

èíòåðåñíûå

ëþäè ýòîé

ýïîõè -

Êàðòèð è

Ìàíè, ïðîðîêè

è

ãîñóäàðñòâåííûå

äåÿòåëè,

ïûòàâøèåñÿ

â òîé èëè

èíîé

ñòåïåíè

âîçäåéñòâîâàòü

íà ñóäüáû

ñòðàíû -

êàæäûé ïî

ñâîèì ñèëàì.

È õîòÿ îíè

îòêðûâàþò

íàì 3 â. ñ

íåîæèäàííîé

ñòîðîíû - êàê

ýïîõó

êîíòðàñòîâ

è

ïðîòèâîðå÷èé,

âñå æå îäíè

îíè åùå íå

çàïîëíÿþò

ñâîèìè,

ïóñòü î÷åíü

ÿðêèìè,

õàðàêòåðàìè,

ñâîåé, ïóñòü

òðàãè÷íîé,

ñóäüáîé âñþ

æèâóþ

èñòîðèþ ýòî

ïåðèîäà; â

òåíè èõ

ãðîìêîé

ðåëèãèîçíîé

ïîëåìèêè è

ÿðîñòíîé

ïîëèòè÷åñêîé

áîðüáû

îêàçàëèñü

ñêðûòûìè

ìíîãèå

âòîðîñòåïåííûå

ïåðñîíàæè

ìåíåå

èçâåñòíûå,

èçðåäêà

óïîìèíàåìûå

òåì èëè èíûì

ñîâðåìåííèêîì

ñîáûòèé.

Èñòîðèÿ

ýòîãî

ïåðèîäà, â

îñîáåííîñòè

èñòîðèÿ 70-90-õ

ãîäîâ 3 â.

(ïîñëå ïîáåä

øàõàíøàõà

Øàïóðà 1 íàä

Ðèìñêîé

èìïåðèåé,

êàçíè Ìàíè,

ðàñöâåòà

êàðüåðû

Êàðòèðà), âñå

åùå íå áîëåå

÷åì ïåðå÷åíü

èìåí “öàðåé è

ïðîðîêîâ”.